Wampir Cię uleczy

Każdy odmieniec mógł być uznany za nieumarłego, czyli wampira. W mrokach średniowiecza wystarczyło być nieco zbyt bladym, cierpieć na nieznaną chorobę, a nawet… mieć lekki garb. Niemal półmetrowy gwóźdź przechodzi przez czoło i wychodzi przez potylicę. Taką czaszkę odkryto w 1870 r., w okolicach Piotrkowa Trybunalskiego. Prawdopodobnie pochodzi ze Średniowiecza, ale istnieje możliwość, że przerażający obrzęd odbył się po XVII wieku. Czy dokonano tego za życia ofiary, czy już po jej śmierci, aby na pewno nie opuściła mogiły? Tego nie wiedzą nawet archeolodzy, którzy wykopali szczątki domniemanego wampira. Przebitą gwoździem czaszkę można obejrzeć w Państwowym Muzeum Archeologicznym w Warszawie. Pochodzi ze zbiorów Zakładu Antropologii Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie. Czy to twardy dowód zabiegu antywampirycznego? Tego naukowcy nie są pewni. Równie dobrze mógł to być gwóźdź egzekucyjny – tak karano między innymi skazanych za gwałt. Głowy wyjątkowo odrażających przestępców przybijano, zgodnie z wyrokami ówczesnych sądów, w miejscu publicznym, ku przestrodze. Mrożące krew w żyłach magiczne zabiegi wycelowane były w stworzenia określane wspólnym mianem krwiopijców. Czasem na szyi truposzy umieszczano sierpy, wówczas przy próbie powstania z grobu wampir musiałby sam ściąć sobie głowę. Często robiono to za niego. A głowę umieszczano w stopach, tak żeby znajdowała się poza zasięgiem rąk zmarłego.

LEPIEJ SIĘ NIE WYRÓŻNIAĆ

Gdy w okolicy panowała zaraza, we wsi szukano kozła ofiarnego, żeby przekupić złe moce. Ciemny tłum typował najodpowiedniejszą do tej roli osobę i wyznaczał do egzekucji czy też złożenia ofiary. Podczas epidemii chorych chowano do grobów jeszcze żywych. Albo usypywano masowe mogiły, w których ziejące zarazą ciała zmarłych przeplatały się z ledwo dyszącymi, umierającymi ludźmi. Niektórym udawało się wykopać gołymi rękami. Potem błądzili z poodrywanymi, krwawiącymi paznokciami, bladzi, brudni i ledwo żywi. To właśnie wizerunek wampira, strzygi, demona. Większość antywampirycznych pochówków dotyczyła ludzi, którzy się czymś wyróżniali – byli kalecy, bardzo niscy, nadnaturalnie wysocy, z nietypowo ustawionymi zębami albo przegrodą nosową, powodującą świszczenie w czasie oddychania. Masakryczne pochówki dotyczyły też topielców i domniemanych demonów, określanych jako strzygi lub upiory.

SPOKOJNIE, TO TYLKO CHOROBA

Wampiryzm to skrajny objaw średniowiecznej nietolerancji. Odmienność była groźna, niezrozumiała, mroczna. Strach wynikał z niewiedzy. Tymczasem genezą strachu przed wampirami mogła być ciężka choroba genetyczna – porfiria. Jej główny objaw to ciężkie poparzenia skóry wystawionej na słońce. Osoba nią dotknięta może być aktywna tylko nocą, ponieważ na skórze, głównie twarzy i dłoni, wskutek naświetlania pojawiają się ropiejące pęcherze. Czasem organizm broni się przed tym poprzez nienaturalne owłosienie. Do tego dochodzą bóle brzucha, wymioty, zaburzenia neuropsychiczne, paraliże kończyn i martwica. W moczu pojawia się krew. Dziąsła brunatnieją, puchną i nachodzą na zęby. W zaawansowanym stadium choroby może dojść do zniekształcenia twarzy. Jak wyjaśnia dr Anna Kiersztan z Wydziału Biologii Uniwersytetu Warszawskiego, choroby metaboliczne, takie jak porfirie, występują niezwykle rzadko. Dotykają kobiety w okresie rozrodczym. Chorobę powoduje nagromadzanie się w organizmie substancji zwanej hemem. Niektórzy nigdy się nie dowiedzą, że są porfirykami. Aż 90 procent osób ze zmutowanym genem ma utajoną postać choroby. Wśród pozostałych 10 proc. ogromną większość stanowią kobiety w wieku 15-45 lat. Dzieje się tak, gdyż jednym z czynników powodujących wystąpienie objawów choroby są kobiece hormony płciowe. Ataki mogą być wywołane zarówno przez fizjologię – procesy hormonalne związane z owulacją, jak i czynniki zewnętrzne. Dawniej mógł to być stres, infekcje, alkohol i odżywianie. Dziś jest to stosowanie niektórych leków kardiologicznych, przeciwcukrzycowych i przeciwbólowych, przyjmowanie antybiotyków, a nawet odchudzanie, zwłaszcza poprzez głodówkę. Porfiryny zwane są magicznymi pierścieniami. Potrafią uwięzić w swoim wnętrzu jon metalu. W zależności od tego, jaki to metal, pierścienie przyjmują różne barwy. Gdy przyłączą magnez, są zielone, gdy przyłączą jon żelaza – czerwone. To właśnie ich magiczność. W organizmie człowieka występują najczęściej w połączeniu z żelazem. Tak tworzą hem, składnik hemoglobiny odpowiadający za czerwoną barwę krwi. Do jego wytworzenia potrzeba wielu enzymów. Zaburzenia ich stężenia albo czynności wywołują porfirię. Oprócz wrażliwości na światło częstymi objawami choroby są wymioty i biegunki. To doskonale wkomponowuje się w obraz demona, za którym ciągnie się paskudny zapach, kojarzony z cmentarzem i śmiercią. Porfirycy mają różne zaburzenia psychiczne – lęki, depresję, nadpobudliwość, halucynacje, bezsenność. Towarzyszą temu problemy neurologiczne: drganie i drętwienie kończyn, zmiany w czuciu.  Charakterystyczny jest czerwono-brunatny mocz.

WAMPIR KONTRA RAK

Współczesna medycyna potrafi już sobie radzić z atakami porfirii. Dziś nie jest to już choroba śmiertelna. Do prawidłowego rozpoznania wystarczy dobrze przeprowadzony wywiad rodzinny, obserwacja koloru moczu, pomiar stężenia porfiryn oraz badania genetyczne. Chorym podaje się leki przeciwbólowe i przeciwwymiotne, glukozę oraz dożylne zastrzyki z hemu. Jeśli uda się zaspokoić zapotrzebowanie organizmu na hem, wtedy automatycznie wyłącza się proces jego syntezy i symptomy choroby zanikają. Czasem trzeba zrobić transfuzję krwi, a nawet przeszczepić szpik kostny lub usunąć śledzionę. Kto by pomyślał kilka wieków temu, że z wampiryzmu można się będzie po prostu wyleczyć…

Wampirzyca z Kamienia Pomorskiego

Pochowano ją 300 lat temu z cegłą w ustach i nogami przebitymi drewnianymi kołkami, co według ówczesnych przesądów miało ochronić tych, którzy ją zabili, przed klątwą rzuconą z zaświatów oraz przemienieniem się ich ofiary w wampira. Zanim zmarła, była torturowana – przewiercono jej kości miednicy i nóg. Prawie na pewno jest to efekt procesu o czary – a w tamtych czasach było ich na niemieckim wówczas Pomorzu bardzo dużo. Szkielet znaleziony w 2014 roku przez archeologów przebadali ostatnio naukowcy z Pomorskiego Uniwersytetu Medycznego w Szczecinie. Stwierdzili, że „wampirzyca” była 65-letnią kobietą wzrostu ok. 170 cm, włosach blond i jasnej karnacji. Obecnie trwają próby ustalenia jej tożsamości i rekonstrukcji rysów twarzy.

Czego jeszcze bano się przed wiekami?

Przerażenie budziły wszelkie istoty określane jako demoniczne. Takimi były na przykład porońce – złe duchy wywodzące się z duszy nieochrzczonego poronionego lub spędzonego płodu. Z niepogrzebanych lub niespalonych zwłok, według słowiańskich wierzeń, miały się budzić potwory zwane martwicami, upiorami, upirami albo wąpierzami. Słowiańska strzyga z kolei to kobiecy demon o ptasich szponach, żywiący się krwią. Rozpoznawano ją w noworodkach, które przyszły na świat już z wykształconymi zębami albo podwójnym szeregiem zębów. Strzygami zostawały też dzieci, które urodziły się z podwójnymi organami. Uważano, że mają dwa serca i dwie dusze, a więc czekają je dwa życia. Przepędzano je z ludzkich siedzib. Ginęły zazwyczaj w młodym wieku, ale lud wierzył, że kiedy jedna dusza odchodziła, druga żyła dalej. Większość legend głosi, że strzyga, by przetrwać, musiała polować. Wysysała krew ludzi i zwierząt, wyżerała wnętrzności i latała po nocach, często pod postacią sowy lub nietoperza. Poza polowaniem robiła to z zemsty za krzywdy wyrządzone podczas pierwszego żywota. Żeby zniszczyć strzygę raz na zawsze, należało ją spalić lub powbijać gwoździe albo pale w różne części jej ciała.  

Karolina Duszczyk  

fot.: alamy/bew, SHUTTERSTOCK, muzeum ziemi kamieńskiej