Astrocoaching

„Ale przecież miałem szczęśliwe dzieciństwo…” Dlaczego wierzymy w coś, co nie miało miejsca?

Gdy słyszymy słowo „trauma”, zwykle wyobrażamy sobie wypadek albo nieoczekiwaną śmierć. Istnieją jednak wydarzenia, które choć w oczach dorosłych wyglądają pozornie niegroźnie, są traumatyczne z punktu widzenia dziecka. Przedstawiamy fragment książki „Dzieci, którymi byliśmy, rodzice, którymi jesteśmy” Cazurro Beatriz.

Niełatwo jest uwierzyć, w jak wielkiej nieświadomości co do prawdziwego obrazu naszego dzieciństwa żyje większość z nas.

Wszyscy budujemy jakąś jego wizję, którą uważamy za prawdziwą i której wielu z nas jest gotowych bronić do upadłego: „Moje dzieciństwo było bardzo szczęśliwe” czy „Miałam cudownych rodziców”. Gdybyśmy jednak zagłębili się nieco bardziej w tę kwestię, zdalibyśmy sobie sprawę, że nie da się obronić tych słów.

Narracja dotycząca naszego dzieciństwa w rzeczywistości odzwierciedla sposób, w jaki rozmaite systemy pamięci musiały ustrukturyzować wspomnienia, by jak najlepiej dopasować się do bieżącej sytuacji. Innymi słowy, to, co pamiętamy, czasem nie jest tym samym, co pamięta nasze ciało.

Ludzie funkcjonują w bardzo złożony sposób. Być może w zrozumieniu tego pomogłoby nam otwarcie się na wspaniałą, choć mało rozpowszechnioną ideę, że ludzie organizują swoją opowieść tak, by stała się dla nich jak najbardziej znośna; że to, jak coś zapamiętujemy, zależy od tego, co nam się przydarzyło, kto nam w tym towarzyszył i jak bardzo potrzebowaliśmy ochrony.

Człowiek aranżuje wspomnienia i przetwarza informacje z zewnątrz i z wewnątrz tak, by nie dopuszczać do świadomości wszystkiego, czym być może nie będzie umiał zarządzać, co sprawia mu zbyt wiele bólu lub czego nie potrafi zrozumieć, bo nikt go nie nauczył, jak to zrobić.

Modelujemy doświadczenia tak, żeby jak najmniej bolały

Ponieważ jako dzieci nie jesteśmy w stanie stawić czoła pewnym emocjom czy sytuacjom bez wsparcia z zewnątrz, modelujemy własne doświadczenia tak, by były jak najmniej bolesne, i w oparciu o zasoby, jakimi dysponujemy na danym etapie. W tym celu, jeśli to konieczne, poddajemy naszą narrację przekształceniom za pomocą szeregu mechanizmów, aby uniknąć uświadomienia sobie tego, jak naprawdę odczuwaliśmy naszą rzeczywistość.

Oto kilka najczęstszych metod, które stosujemy, by się chronić:

1. Idealizacja

Opisujemy swoje dawne relacje jako bardzo pozytywne, choć gdy przyjrzymy się im bliżej, dowody wskazują na coś zgoła przeciwnego. Tego rodzaju mechanizm zwykle idzie w parze z negatywnym postrzeganiem siebie, wyrażanym za pomocą języka: ktoś twierdzi, że cała przemoc i niewłaściwe zachowania, które go dotknęły, były pokłosiem jakiejś cechy jego osobowości czy postępowania, które je usprawiedliwia. Mechanizm ten jest aktywny u wielu dorosłych, którzy nie zmierzyli się jeszcze z własnym rzeczywistym doświadczeniem i cierpieniem.

Przykład Soni

Sonia w trakcie terapii twierdzi, że jej matka zawsze była dla niej dobra i troszczyła się o nią. Że jest jedyną osobą, która obecnie jej pomaga i dopytuje, jak się miewa. Na tej samej sesji kobieta wyznaje, że gdy miała pięć lat, uległa poważnemu wypadkowi samochodowemu – była wtedy pod opieką ojca alkoholika. Każdego wieczoru matka nakazywała jej iść po ojca do baru, ponieważ tylko córki był skłonny posłuchać.

Pewnej nocy, gdy poszła go szukać – sama w wielkim mieście – ojciec postanowił zabrać ją ze sobą samochodem do kolejnego pubu i zderzył się po drodze z innym autem. Pierwszym, co usłyszała od matki, gdy ta dotarła do szpitala, było: „Przecież mówiłam ci, że masz go przyprowadzić do domu”. To tylko jedna z opowieści ukrytych za idealizowanym obrazem dzieciństwa Sonii.

2. Rozgrzeszenie

W tym typie narracji, choć dopuszczamy do siebie to, co nas spotkało, patrzymy na dane zachowania z perspektywy naszych rodziców, biorąc pod uwagę trudności i okoliczności, z jakimi musieli się mierzyć, i zarazem bagatelizując piętno, jakie to na nas odcisnęło. „Owszem, bili mnie, ale jak mieli mnie nie bić, skoro się tak zachowywałem?”, „Robili, co mogli”, „Co zrobić, takie były czasy…”.

W ten sposób potwierdzamy zaistnienie aktu przemocy, ale odrzucamy albo pomniejszamy wpływ, jaki miał on na nas lub na naszą więź z rodzicami. Skoro wina leży po stronie społeczeństwa albo nas samych, jak moglibyśmy obrażać się na nich albo przyznać, że straciliśmy do nich zaufanie? Chronimy się, chowając za racjonalną analizą, która oddala nas od naszych wewnętrznych przeżyć.

Przykład Victora

Guillermo był bardzo surowy dla swojego syna Victora; uważał, że cel, jakim jest wychowanie, uświęca środki, i nie miał zamiaru zmieniać swojego postępowania wobec dziecka. Mężczyzna opowiedział mi, że gdy miał cztery lata, ojciec nakrzyczał na niego za pomalowanie ściany i za karę przez tydzień nie pozwolił mu wychodzić z domu.

Zapytałam Guillerma, jak się wtedy czuł, gdzie byli jego rodzice, gdy to robił, i gdzie dokładnie znajdowały się malunki. Guillermo odparł, że to nie ma znaczenia, ponieważ czteroletnie dziecko powinno już zdawać sobie sprawę, że tak się nie robi. Tego rodzaju prze- życia całkowicie wypaczyły oczekiwania mężczyzny wobec jego dziecka i tego, co powinno być w stanie zrobić, a czego nie; nakładały też na niego olbrzymią presję wymuszenia na synu zachowań, które uznawał za „właściwe”.

3. Błędne przypisywanie intencji

Występuje ono, gdy łączymy w naszym umyśle wrogość lub przemoc z dobrymi intencjami czy wręcz miłością: „Bili mnie, bo mnie kochali” albo „Wszystko to robili dla mojego dobra”.

Niebezpieczeństwo związane z takim ustrukturyzowaniem doświadczeń polega na tym, że tego rodzaju przekonania i niczym nieuzasadnione poczucie winy często pozostają z nami również w dorosłości, utrudniając dostrzeżenie ważnych sygnałów ostrzegawczych w relacjach i sprawiając, że złe traktowanie uznajemy za normalne, a czasem nawet je usprawiedliwiamy. Dobrym przykładem są tu zazdrość i nadmierne kontrolowanie przez partnera: „Kontroluje mnie, bo mnie kocha”.

Przykład Nerei

Nerea martwi się o swojego sześcioletniego syna. Zdarzają mu się okropne wybuchy gniewu, a ponadto nigdy nie chce z nią zostawać. Kobieta ma skomplikowaną sytuację życiową: mieszka z rodzicami, a matka nie potrafi uszanować żadnej z jej decyzji dotyczących dziecka.

W końcu Nerea poddała się i pozwoliła matce przejąć całkowitą kontrolę nad synem, którym ta manipuluje i nastawia przeciwko niej. Nie robi tego jednak jawnie – z pozoru niepokoi się o córkę i wnuka i daje im dowody troski: przygotowuje posiłki, robi pranie, kupuje to, czego potrzebują… W ten sposób, gdy tylko Nerea zaczyna się denerwować, jej matka stara się wzbudzić w niej poczucie winy, robiąc z siebie ofiarę.

Ze swoim wnukiem postępuje tak samo, jak z córką. Fakt, że przemoc emocjonalna dokonuje się w otoczeniu rzekomo tak wielkiej troski, sprawia, że niemal nie można jej dostrzec: „Robi dla mnie wszystko, nigdy nie miała złych intencji”. Zaakceptowanie tego, że za przemocą i manipulacją nigdy nie stały dobre intencje – przynajmniej nie dobre dla niej – przyszło Nerei z wielkim trudem.

Nie wszystko było złe

Ważne jest, by zrozumieć, że omówienie wszystkich tych narzędzi służących dystansowaniu się od nieprzyjemnych doświadczeń lub ich blokowaniu nie musi wcale oznaczać, że nie przeżyliśmy z rodzicami żadnych pięknych czy przyjemnych chwil. Tutaj zgłębiamy to, jaka była i jak wpłynęła na nas dynamika naszych relacji, czy i na ile zapewniały nam one poczucie bezpieczeństwa i akceptacji oraz jaki obraz siebie zbudowaliśmy na podstawie słów, czynów i spojrzeń naszych opiekunów.

Dlaczego wierzymy w coś, co nie miało miejsca

Niepełna narracja zrodzona z traumy

Choć trudno nam to przyznać, istnienie niepełnej czy zniekształconej narracji jest sygnałem, że dotknęła nas trauma. W pełni zdaję sobie sprawę ze stygmatyzacji i stanu gotowości, które wzbudza samo wypowiedzenie tego słowa na głos. Według mnie jednak powinniśmy artykułować je dużo częściej i ze znacznie większą swobodą.

Światowej sławy eksperci w zakresie traumy potwierdzają, że jest ona niewidzialną epidemią dzieciństwa, a poznanie lepiej jej mechanizmów może przynieść niezmierne korzyści w wielu aspektach zarówno nam samym, jak i naszym dzieciom.

Trauma dzieci jest powszechna

Trauma jest doświadczeniem przekraczającym nasze mechanizmy radzenia sobie w trudnej sytuacji, wymagającym użycia środków, którymi – naszym zdaniem – nie dysponujemy. Gdy słyszymy słowo „trauma”, zwykle wyobrażamy sobie wypadek, nieoczekiwaną śmierć lub gwałt – innymi słowy, wyjątkowe okoliczności obarczone dużym ładunkiem intensywnych emocji. Istnieją jednak także wydarzenia, które choć w oczach dorosłych wyglądają pozornie niegroźnie, są traumatyczne z punktu widzenia dziecka.

Pamiętajmy, że traumatyczna jest każda sytuacja postrzegana jako niemożliwa do przetworzenia za pomocą narzędzi, w które jesteśmy wyposażeni. Biorąc pod uwagę, że – jak już widzieliśmy – mnóstwo przeżyć z dzieciństwa stanowi wyzwanie wymagające większych od posiadanych przez nas umiejętności, wiele z nich jest potencjalnie traumatycznych.

Oprócz jednostkowych doświadczeń, które zostawiają po sobie traumatyczny ślad, takich jak choćby wymienione w poprzednim akapicie, istnieje również inny rodzaj traumy, związany z drobnymi, powtarzającymi się krzywdami, które, choć pozornie ich nie dostrzegamy, odciskają na nas silne piętno.

Jesteśmy straumatyzowanym społeczeństwem

Relacja z rodzicami, w której występował jakiś wzorzec przemocy, przejawiający się w jednej lub kilku formach agresji omówionych w rozdziale 4. (kary fizyczne, szantaż, wzbudzanie poczucia winy, kłamstwo, gaslighting, parentyfikacja, zaniedbywanie) niemal na pewno wywoła traumę. Ponieważ zaś przytłaczającą większość z nas taka przemoc dotknęła, ostatecznie musimy niestety dojść do wniosku, że jesteśmy społeczeństwem wysoce straumatyzowanym.

To normalne, że jako dzieci nie jesteśmy w stanie poradzić sobie z tym, że krzywdzą nas osoby, z którymi łączy nas stała więź, niemożliwa do zerwania z powodu naszej bezbronności i od których zależą nasze bezpieczeństwo i stabilność.

fot. unsplash, shutterstock